Indien mogelijk…

… een U-bocht maken.

Om een onnodige herhaling in de toekomst te voorkomen, neem ik je graag even mee:

De meeste van ons kennen dit verzoek – ”Indien mogelijk een U-bocht maken” – vast wel van een navigatiesysteem dat niet meer helemaal up to date is. Veelal kan je dit verzoek dan ook negeren, weet ik inmiddels uit eigen ervaring. Tenzij… je niet precies weet hoeveel kilometer het duurt voordat je de volgende afslag tegenkomt. Of wanneer je niet de tijd in je reisschema hebt opgenomen om deze gok te nemen. Het bereiken van de volgende afslag kost je zo een paar minuten, misschien wel een kwartier of meer. Het zijn situaties waarin de spanning behoorlijk op kan lopen.
Gelukkig kunnen we onder normale omstandigheden blind varen op onze handige hulpmiddelen. Ze zijn griezelig nauwkeurig in het bepalen van je positie èn je snelheid. Ook zijn ze erg robuust ontworpen en eenvoudig te bedienen. Maar let op: Soms is het beter dat je de instructies negeert. Vaak ook op aanwijzing van de locale autoriteit. Deze sommeert dan via tijdelijke informatieborden langs de route het navigatiesysteem uit te schakelen. In nieuwe situaties kunnen de instructies van onze hulpmiddelen ons in groot gevaar brengen wanneer de hulpmiddelen nog niet up to date zijn en de laatste veranderingen niet kennen.

Indien mogelijk is ons brein bij voorkeur erg lui. Daarmee bedoel ik dat we heel veel handelingen onbewust uit kunnen voeren. Je hoeft niet na te denken over je ademhaling, je hartslag het knipperen van je ogen. Onze biotechnologie is voorzien van circuits die deze vitale functies reflexmatig organiseren. Ook andere complexe en niet-natuurlijke taken voert onze biotechnologie na voldoende training of herhaling als van zelf uit. Gelukkig maar, want – om binnen de context van het navigatiesysteem te blijven – ik moet er niet aan denken dat iedereen zou blijven autorijden als tijdens de eerste rijles…
We zijn als homo sapiens in staat om ons onbewuste gedrag te verrijken door training. Ook de fysieke beperkingen van ons lichaam weten we te overstijgen door gebruik te maken van hulpmiddelen. Die hulpmiddelen vinden we zelf uit, dat is niets nieuws. Dat uitvinden is wat ons onderscheid van alle andere levende wezens op de planeet. Dit hebben we te danken aan ons brein dat in de loop van de tijd is gerijpt en doorontwikkeld. Er zijn binnen onze biotechnologie delen ontstaan die de primitieve impulsen van het brein in balans houden. Die biotechnologie, de hogere delen van ons brein, beïnvloeden het gedrag waarmee wij ons uiten, ook als de situaties uitzonderlijk zijn.

Indien mogelijk breken we met gedrag dat ons in gevaar brengt. De vraag is echter, en ik maak dat in mijn dagelijkse beroepspraktijk regelmatig mee, of onze biotechnologie de primitieve impulsreactie op gevaar niet te sterk dempt. Al dan niet onder invloed van de sociale druk uit de groep om ons heen wordt gevaar vaak gebagatelliseerd. Een potentieel gevaarlijke situatie wordt maar al te graag afgedaan met een schouderophalen en een ontkennend statement als ‘we doen dit al jaren zo’.
We herinneren ons mogelijk allemaal de film van Al Gore over de klimaatverandering. In 2006 bracht hij het verhaal over de desastreuze gevolgen van ons gedrag op de toekomst van de aarde. De film waarin dit verhaal verteld wordt heet ‘An Inconvenient Truth‘. Niet eerder waren we in staat over de optie van een U-bocht na te denken. We lijken na het zien van deze film te beseffen dat we voor een andere route moeten proberen open te staan.

Het navigatiesysteem waarop wij doorgaans sterk vertrouwen is ons optimisme. Dat optimisme geeft ons de energie om met creativiteit de noodzakelijke oplossingen te vinden voor de uitdagingen waaraan we worden blootgesteld. De signalen als zure regen en het gat in de ozonlaag hebben ons sinds 1970 allerlei nieuwe inzichten, hulpmiddelen en doelstellingen opgeleverd om het effect van ons handelen op de aarde te veranderen. Ik merk wel dat de oplossingen die we zoeken eerder gericht zijn op het terugdringen van symptomen dan op het veranderen van onze gewoontes.
Dat zelfde optimisme zet Bill Gates in tijdens zijn TED Talk in 2015 naar aanleiding van een uitbraak van Ebola. Hij pleit op dat moment om te investeren in een mondiaal systeem dat een volgende uitbraak van een epidemisch virus snel moet kunnen onderdrukken. Zijn uitgangspunt daarbij is het herstellen van de ongelijkheid die hij constateert in het zorgsysteem. Kort samengevat is zijn boodschap dat wanneer op het Afrikaanse continent dezelfde hulpmiddelen en inzichten beschikbaar gemaakt worden als binnen zijn Amerikaanse referentiekader, dan moet het wel goed komen. Ook met het gevoel van Bill Gates, zo neem ik aan, over de ongelijkheid en onrechtvaardigheid met betrekking tot de verdeling van onze welvaart.

Indien mogelijk zou ik hier een optimistisch oproep doen in lijn met die van Bill Gates. Maar het grootste probleem van ons huidige navigatiesysteem is de hardnekkigheid waarmee het ons langs een tijdelijke wegblokkade probeert te leiden. Keer op keer stuurt het je terug naar het punt waar je overduidelijk niet voorbijkomt. Je komt pas verder op het moment dat je een lokale gids raadpleegt. Die lokale gids legt je uit wat de oorzaak van de blokkade is en geeft je misschien zelfs inzicht in een alternatieve route. Mogelijk niet de meest optimale route. Misschien ook niet de meest plezierige route. Punt is dat jij komt, dáár waar je wil zijn.
Vooropgesteld dat ik de route niet ken, de oplossing niet heb, weet ik wel dat mijn voorkeur uitgaat naar een situatie waarin epidemische besmettingen met welk virus dan ook niet voorkomen. Niet omdat ik bang ben, maar omdat ik nieuwsgierig ben naar de afslagen die we gedurende ons ontwikkelingsproces voorbij gereden zijn. Ik ben nieuwsgierig naar welke waarschuwingen we gemist hebben omdat ons van generatie op generatie is verteld hoe we dingen doen en niet beter weten. Het is fascinerend waarom we liever heldhaftig zijn bij het bestrijden van terugkerende problemen dan bij het aanpakken van de bronoorzaak daarvan. Wat is ons geheim?